Fabryka w Pacykowie działająca zaledwie trzy dekady ubiegłego stulecia, pozostawiła po sobie wyroby cenione na rynku sztuki po dzień dzisiejszy. Niestety w literaturze fachowej informacje dotyczące Pacykowa są w znacznej mierze ograniczone.
Za powszechnie przyjętą datę powstania Fabryki Fajansu we wsi Pacyków uważa się rok 1912, a za jej koniec wrzesień 1939 roku. Za sprawą Alexandra Rogala-Lewickiego – właściciela sklepu z fajansem i porcelaną, we wsi Pacyków, w województwie stanisławowskim została założona Erste Galizische Terrakota und fayence Fabrik. Nazwy Pierwsza Galicyjska Fabryka Artystycznych Fajansów i Terrakoty Pacyków po raz pierwszy użyto w 1918 roku dla katalogu jej wyrobów. Czynnikami powstania fabryki w tym, a nie w innym miejscu były wieloletnie bogate tradycje garncarskie, bliskość do wody, do rzeki Bystrzycy. Powyżej wspomniana wytwórnia fajansu istniała tylko dwadzieścia siedem lat, a już w 1922 jej wyroby porównywano do wyrobów z Miśni, Kopenhagi i Sevres.
Dzieła wystawiano na Targach w Poznaniu , we własnym pawilonie na Targach Wschodnich we Lwowie (rys.1), w Lipsku (1913) i w Wiedniu, a także w Kijowie (1913). Uważa się, że wystawy z roku 1913 otworzyły drzwi do rynku europejskiego. W ostatnim roku istnienia wyroby z Pacykowa były wystawiane na Światowej Wystawie w Nowym Jorku. Odtworzono tam wzorcownię wyrobów fabryki przy firmie Lesset et.Co. Już po zakończeniu pierwszej wojny światowej wyroby eksportowano do Północnej i Południowej Ameryki, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji ,Rumunii, Jugosławii oraz do Chin. Wysoka jakość i niska cenna były przyczyną tak obfitego eksportu. Dzieła były ogólnodostępne w sklepach Warszawy, Łodzi oraz Krakowa.
Rys. 1 Własny pawilon wyrobów we Lwowie
Źródło: http://cresoviana.blogspot.com/2013/02/pacykow-fabryka-fajansow-i-terakoty-lwow-miedzynarodowe-targi-wschodnie [online, 03.11.2016]
W trakcie pierwszej wojny światowej fabryka uległa zniszczeniu, po czym w roku 1919 została odbudowana i zmodernizowana. Po wojnie znaczna część modeli figur uległa zniszczeniu, dlatego zaczęto czerpać inspiracje ze wzorów figurek jakie zachowały się we lwowskim sklepie Lewickich. Sytuacja się ustabilizowała w 1924 r, kiedy stanowisko dyrektora objął Austriak – Wilhelm Tomasz pracujący do 1929 r. W tym czasie fabryka zaczęła nosić nazwę ,, Fabryka Fajansu w Pacykowie ” .
Wyroby tej fabryki uważa się za dzieła mistrzowskie ze względu na ich formę rzeźbiarską i malarską w wykonaniu wybitnych artystów. W fabryce zatrudniano Polaków, Czechów i Austriaków. Pierwszym dyrektorem działu fajansów został Stanisław Emil Czapek, absolwent ASP we Lwowie oraz w Wiedniu. Czapek pracował w Wiedniu w Fabryce Fajansu i Terakoty Goldscheidera. Stąd przenosił trend sztuki zachodniej na grunt Polski. Z wielu wykonanych rzeźb Czapka wymienić należy ,,Para koncertujących”(rys.2) i ,,Bartosz Głowacki przy armacie”(rys.3). Tacy artyści jak A. Popiel, J.Chmieliński i L. Drexlerówna tworzyli do roku 1918. Drexlerówna jest autorką rzeźby ,,Damy w kapeluszu” oraz ,,Damy z psem”. Chmieliński odznaczył się jako projektant popiersi : S. Żeromskiego, L. Tolstoja, Napoleona, Dantego, J.Słowackiego. W. Szymanowski wykonał tzw. ,,Grupę humanistów”. T.Błotnicki jest autorem ,,Chopina” i ,,Kościuszki”. J. Lewicki autor rzeźby ,,Siostry”, przedstawiającą kobiet w strojach huculskich. M. Zawieyski jest twórcą ,,Żyda Galicyjskiego”.
Rys.2 Koncertująca para, Pacyków , Stanisław Emil Czapek
źródło: https://desa.pl/pl/auctions/67/object/10095/stanislaw-emil-czapek-koncertujaca-para-pacykow-1912-r [online, 03.11.2016]
silesia-art.pl/…ds/2016/10/glowacki_1.jpgRys.3 Bartosz Głowacki przy armacie, Pacyków , Stanisław Emil Czapek
Źródło: zdjęcie własne [online, 03.11.2016]
Produkowano głównie wyroby z gładkiego fajansu, choć również powstawały wyroby z terakoty. Do swoich wyrobów używano glinki wysokiej jakości z dodatkiem kredy i piasku, które na samym początku wydobywano lokalnie, a później sprowadzano z Sudetów. Ciekawym jest to, że ten sam model produkowany był w kilku rozmiarach, te same figury różniły się nie tylko wielkością, ale również szczegółami dekoracji malarskiej. Wśród wyrobów dominowały figury art deco: damy z parasolkami, kwiatami, koszami owoców, które świetnie odzwierciedlały modę dwudziestolecia międzywojennego.
Rys.4 Para w strojach bidermeierowskich
źródło:http://www.desakatowice.com/pl/aukcje/aukcja-nr-108-28-05-2011,ceramika
[online, 03.11.2016]
Rys.5 Młoda dama, 1924-1929
źródło: Fajanse z Pacykowa / [aut. kat. Ewa Jaźwińska]. – Kozienice : Muzeum Regionalne, 2001.
Rys.6 Dziewczynka z bukietem róż
źródło:http://katalog.muzeum.krakow.pl/ [online 03.11.2016]
Obok dam powstawały neorokokowe figury młodych par, a także figurki ludzi w strojach ludowych (huculskich góralskich, kowbojskich oraz indiańskich).
Rys.7 Para górali, 1922-1939
źródło: http://www.rempex.com.pl/events/194-184-aukcja-dziel-sztuki-i-antykow/lots/22724-para-gorali
[online 03.11.2016]

Rys.8 Indianin,
źródło: Allearchiwum [online 03.11.2016]
Rys.9 Para kobiet w strojach ludowych
źródło: Katalog, MNK [online 03.11.2016]
Rys.10 Krakowianka, proj. Władysław Adamiak, lata 1925-1939.
źródło:www.rempex.com.pl [online 03.11.2016]
Rys.11 Chłop z prosięciem
źródło:www.rempex.com.pl [online 03.11.2016]
Rys.12 Janosik
źródło:Allearchiwum [online 03.11.2016]
Na dość dużą skale produkowano figurki zwierzęce. Tematykę zwierzęcą reprezentowały puchacze, perliczki, zimorodki, bociany, bażanty, sępy, małpy, słonie, lwy, lamparty, tygrysy i niedźwiedzi. Czasami to były galicyjskie konie, krowy, gęsi i prosięta.
Rys.12 Małpa siedząca na książkach, 1920-1939
źródło:www.desakatowice.com
[online 03.11.2016]
Rys.12 Figura perliczki, 1920-1939
źródło:www.desakatowice.com
[online 03.11.2016]
Rys.12 Figura krowy
źródło: katalog MNK
[online 03.11.2016]
Rys.12 Zimorodek
źródło: katalog MNK
[online 03.11.2016]
Można wyosobnić grupę figurek psów różnych ras, takich jak: wilczury i bernardyny, charty, pekińczyki oraz jamniki.
Rys.12 Figurka psa, 1929-1939
źródło:www.desakatowice.com
[online 03.11.2016]
Rys.13 Figurka owczarka
źródło: http://www.antykibukowski.pl
[online 03.11.2016]
Osobną grupę stanowią popiersia.
Rys.14 Popiersie chłopczyka
źródło : Fajanse z Pacykowa / [aut. kat. Ewa Jaźwińska]. – Kozienice : Muzeum Regionalne, 2001.
Rys.15 Dante Alighieri
źródło : Fajanse z Pacykowa / [aut. kat. Ewa Jaźwińska]. – Kozienice : Muzeum Regionalne, 2001.
Rys.16 Popiersie kobiety
źródło : Fajanse z Pacykowa / [aut. kat. Ewa Jaźwińska]. – Kozienice : Muzeum Regionalne, 2001.
Kolejną, osobną grupę stanowią gliniane lub kamionkowe naczynia użytkowe, tzw. cache-pot. Naczynia powstawały w znacznych ilościach tylko w pierwszych latach produkcji firmy. Najczęściej przybierały kształt architektonicznego kapitelu, a także kształt prostokąta, koła czy kwadratu. Na zewnątrz były udekorowane motywami antycznymi.
Rys.17 Cache-pot
źródło: Katalog MNK
[online 03.11.2016]
Rys.18 Cache-pot
źródło: Katalog MNK
[online 03.11.2016]
Pierwotnie, do roku 1921 dzieła były sygnowane herbem Rogala z napisem Pologne Pacyków St. Galicie. Po roku 1921 i do samego końca istnienia fabryki stosowano dużą literę P w trójkącie lub owalu z rogami po bokach oraz napisem Pacyk czasami pod trójkątem mieścił się napis miejscowości – Stanisławów.
Sygnatury po roku 1921
Bibliografia:
-
Magdalena Silwanowicz. Ceramika z Pacykowa w zbiorach Muzeum Narodowego wKielcach, 2012
-
Fajanse z Pacykowa / [aut. kat. Ewa Jaźwińska]. – Kozienice : Muzeum Regionalne, 2001. Ilustracje: Fajanse z Pacykowa / [aut. kat. Ewa Jaźwińska]. – Kozienice : Muzeum Regionalne, 2001. http://cresoviana.blogspot.com/2013/02/pacykow-fabryka-fajansow-i-terakoty-lwow-miedzynarodowe-targi-wschodnie.html
Ilustracje:
1.zdjęcia własne
2.desa.com
3.zdjęcia ze zbiorów MN w Krakowie