ART DECO to dekoracyjny styl z okresu międzywojennego XX w., obejmujący swym zasięgiem Europę, Stany Zjednoczone i kraje azjatyckie.
Rene Laliuqe, „Wiktoria”, szklana maskotka samochodowa, fot. musee-lalique.com
Nazwa jest skrótem francuskich słów „art decoratif”, oznaczających sztukę zdobienia. Po raz pierwszy użył jej Le Corbusier na łamach czasopisma „L Esprit Nouveau”. Od daty zorganizowania Międzynarodowej Wystawy Sztuki Użytkowej w Paryżu nazywano go również „stylem roku 1925”.
Art deco był stylem holistycznym, jego wpływ można odnaleźć we wszystkich dziedzinach życia, począwszy od sztuk pięknych po rzemiosło, literaturę, muzykę, kino, teatr, modę. Kontynuował geometryczny nurt Secesji Wiedeńskiej i Warsztatów Wiedeńskich, odwoływał się również do idei integracji sztuki i rzemiosła ruchu Art & Crafts Williama Morrisa. Jego szczyt popularności przypadł na lata 20 – te XX w., w kolejnej dekadzie został wyparty przez modernistyczny styl Bauhausu.
Przedmioty wykonane w stylu art deco charakteryzowały się perfekcją wykonania, syntetyczną, zgeometryzowaną formą i prostymi, klarownymi motywami dekoracyjnymi. Ulubionymi kształtami projektantów były stożki, sześciokąty, walce, kule, w przeciwieństwie do falujących linii secesji. Artyści posługiwali się oryginalnymi technikami, stosując drogie i rzadko spotykane materiały, podtrzymując tradycję rękodzieła.
Na nowy styl wpłynęły:
– egzotyczna sztuka Afryki i Dalekiego Wschodu,
– odkrycia archeologiczne w Egipcie (grób Tutenchamona, 1922),
– kostiumy i scenografia Baletów Rosyjskich Siergieja Diagilewa,
– inspiracja stylami historycznymi jak klasycyzm, biedermeier, styl Ludwika Filipa,
– nowe kierunki w sztuce: geometryczny kubizm, fowizm,
– wynalazki techniczne.
FRANCJA
W 1912 r. Luis Sue założył pracownię sztuki dekoracyjnej Atelier Francais, zajmującą się produkcją mebli i wyposażeniem wnętrz, do której dołączył Andre Mare. Jej celem było stworzenie nowego, typowo francuskiego stylu we wzornictwie, który z czasem został nazwany art – deco. Artyści projektowali wygodne meble o lekkich korpusach na giętych nogach, wykonane ze szlachetnych gatunków drewna – palisandru, hebanu, inkrustowane kością słoniową, masą perłową, brązem.
Sue et Mare, Kabinet, drewno palisandrowe z intarsjami, ok.1920 – 1925, fot.achille-antiquites.com
Wystawa Paryska w 1925 r. miała przede wszystkim promować francuską sztukę użytkową. Do jej sukcesu przyczynili się tacy projektanci jak: Jean Dunand, Jacques – Emile Ruhlmann i Maurice Dufrene.
Ebenista Jacues – Emile Ruhlmann był najwybitniejszym przedstawicielem francuskiego art deco. Odpowiadał za wyposażenie wnętrz wszystkich pawilonów francuskich. Jego eleganckie meble, inspirowane klasycyzmem, wykonane były z egzotycznego, szlachetnego drewna, zdobione intarsją i inkrustowane m.in. skórą rekina, węża, kością słoniową, masą perłową.
Jean Dunand – rzeźbiarz, złotnik i ebenista inspirował się sztuką Dalekiego Wschodu. Specjalizował się w drewnianych, dekoracyjnych wyrobach pokrytych laką (parawany, panneaux), do której często, dla uzyskania ciekawszego efektu, dodawał opiłki srebra i zmielone skorupki jajek.
W latach XX w. nastąpił rozkwit kowalstwa artystycznego. Artyści projektowali meble z kutego żelaza: konsole, stoły, obudowy grzejników, lampy.
Edgar Brandt zasłynął jako jeden z najbardziej nowatorskich metaloplastyków okresu międzywojennego. Jego metalowe wyroby, delikatne w rysunku, przedstawiające często rośliny i zwierzęta, układające się we wzory geometryczne, zdobiły wiele gmachów użyteczności publicznej.
Edgar Brandt, Parawan Oasis,
kute żelazo i aplikacja ze złoconego metalu, fot. Artnet.com
Armand Rateau, Metalowy szezlong, fot. Pinterest
Pochodzący z Rosji Leon Bakst projektował kostiumy i dekoracje inspirowane sztuką Dalekiego i Bliskiego Wschodu do występujących w Paryżu Baletów Rosyjskich.
Leon Bakst, Projekty kostiumów ,
rysunek ołówkiem i akwarele, fot. metmuseum.org
Symbolem epoki stały się nowoczesne szkła o wyszukanej formie jubilera Rene Lalique a. Wprowadził on nowe techniki produkcji masowej, jak prasowanie w formie czy mechaniczne wydmuchiwanie. Ikonami stylu stały się szklane maskotki samochodowe i flakony na perfumy.
Rene Lalique, Flakony do perfum, fot. forbes.pl
Z kolei Gabriel Argy – Rousseau wykonywał przypominające klejnoty wazy i figurki w technice pate de verre, znanej już w starożytności, ale spopularyzowanej dopiero w XIX w. Polegała ona na odciskaniu w formie i wypalaniu pasty ze sproszkowanego szkła, substancji klejącej i wody.
Gabriel Argy Rousseau,” Motyl „,
figurka szklana, fot. sothebys.com
Rzeźba była popularną dziedziną sztuki w okresie międzywojennym, szczególnie wykonana w technice chryzelefantyny (połączenie brązu i kości słoniowej). Naturalistyczne, perfekcyjnie wykonane figurki w tej technice wykonywał Dimitri Chiparus, wybitny rzeźbiarz urodzony w Rumunii, ale tworzący we Francji.
Dimitri Chiparus, Rosyjscy tancerze,
chryzelefantyna, marmur, fot. Pinterest
Na uwagę zasługuje także twórczość Marcela Bouraina, ukazującego w technice brązu postacie mitologiczne i tancerki.
Marcel Bourain, Tańcząca kobieta z obręczą,
brąz na marmurowej podstawie, fot. Catawiki
W stylu art deco powstawały także wyroby ze srebra i metali srebrzonych, o geometrycznych kształtach i gładkich powierzchniach. Metal łączono z drewnem, kością słoniową oraz z bakelitem. Jean Puiforcat tworzył mistrzowskie serwisy o kubistycznej formie.
Jean Puiforcat, Dzbanki do kawy i herbaty,
srebro, uchwyty z drewna różanego, fot. lotsearch.net
WŁOCHY
Gio Ponti, Wazy fajansowe, fot. regardantiquaire.canalblog.com
Gio Ponti, Para platerowanych srebrem
świeczników w stylu art-deco, fot. Artnet
AUSTRIA
Na powstanie stylu art – deco znaczący wpływ miały projekty Josefa Hoffmana, założyciela Warsztatów Wiedeńskich. Charakteryzowały się one prostotą i elegancją form, dostosowanych do funkcji przedmiotu.
ok. 1918 r., Warsztaty Wiedeńskie, fot. cs.nga.gov.au
fajans , wytwórnia Goldscheider, fot. Silesia Art
Dużą popularnością cieszyły się niedrogie rzeźby z metalu wiedeńskiej firmy Hagenauer.
NIEMCY
Bufet w stylu art deco, drewno wiśniowe,
fot. antiquitaeten-erfurt.de
heban makasarski, intarsje z klonu,
fot. christies.com
Fabryka Porcelany Rosenthal,
fot. dorotheum.com
z dekoracją geometryczną, WMF,
fot. etsy.com
Na szkłach Tifannny ego wzorowane było iryzujące szkło „Myra” projektu Karla Wiedmanna.
Szkła iryzujące , Myra Kristall, ok. 1920,
WMF Geislingen, fot.MutualArt
Wybitnym rzeźbiarzem tego okresu, porównywalnym z Chiparusem, był Ferdinand Preiss, który w technice chryzelefantyny przedstawiał współczesne postacie sportowców, tancerek i aktorek.
Ferdinand Preiss, Tancerka,
chryzelefantyna,
fot. Pinterest
CZECHOSŁOWACJA
Na czeską architekturę i wzornictwo duży wpływ wywarł kubizm. W ciężkich, pozbawionych zdobień meblach projektu Pavla Janaka, Josefa Gocara i Otokara Novotnego widać inspirację formami trójkątnymi i pryzmatami.
Josef Gocar, Meble dla aktora Otto Boleska,
fot. The Museum of Decoratif Arts
Pavel Janak, Komoda, fot. The Museum of Decoratif Arts
Warto zwrócić uwagę na szkła z fabryki Ludwiga Mosera z Karlsbadu z rytowanym i pozłacanym fryzem figuralnym oraz szkło imitujące kamienie szlachetne np. zielony jadeit Artura Plevy z Jablonca.
Patera ze szkła fioletowego,
ze złoconym fryzem, ok. 1920, Moser/Karlsbad,
fot. artinfo.pl
Dekoracyjne porcelanowe figurki w stylu art – deco projektowała dla wytwórni Royal Dux czeska rzeźbiarka Elly Strobach Konig.
ANGLIA
W Wielkiej Brytanii w okresie międzywojennym nadal silne były wpływy estetyki ruchu Arts & Crafts, a modernistyczne nurty spotykały się z oporem konserwatywnego społeczeństwa. Dopiero pod koniec lat 20 – tych pojawiły się pierwsze realizacje w stylu art – deco. Serge Chermayeffe projektował meble łączące prostotę z wygodą do wnętrz luksusowych hoteli i statków.
W latach 30 i 40 – tych XX w. w architekturze i sztuce użytkowej rozwinął się kierunek streamline, najbardziej nowoczesna odmiana art – deco, który był zainspirowany rozwijającym się przemysłem stoczniowym, lotniczym i kolejowym. Artyści tworzyli przedmioty codziennego użytku o aerodynamicznych, obłych kształtach i lśniących, gładkich powierzchniach z wykorzystaniem nowych materiałów: bakelitu, plastiku.
Główni przedstawiciele tego nurtu to projektanci przemysłowi: Raymond Loewy i Norman Bel Geddes.