Ikony

Z historii ikon

Ikona jest obrazem kultowym, charakterystycznym dla sztuki wschodniego chrześcijaństwa. Ikony są integralnie związane z liturgią. Sobór Nicejski II postanowił, że kompozycja obrazu religijnego powinna się opierać na zasadach sformułowanych przez kościół i tradycję. W związku z powyższym przestrzegano kanonu ikonograficznego i tworzono obrazy według wzorów zwanych „podlinniki”. Tego typu wzorniki określały dopuszczalne tematy, sposób ujęcia i wykonania. Malarstwo ikonowe rozpowszechniło się na terenach znajdujących się pod wpływem kultury bizantyjskiej – Grecja, Italia przedrenesansowa, Bałkany.

Nowogrodzka, pskowska i moskiewska szkoły

Szczególny rozwój ikony miał miejsce na Rusi. Najważniejsze ośrodki to Nowogród Wielki i Pskow oraz Moskwa. Najstarszą szkołą na ziemiach ruskich była nowogrodzka, która ma swe początki w XII wieku. Na rozwój pozytywnie wpływało położenie miasta, które znajdowało się na ważnym szlaku handlowym. Twórcy ikon z Nowogrodu Wielkiego dosyć szybko usamodzielnili się i wyzwolili się od wpływów sztuki Bizancjum. Wypracowali oni własny styl, którego cechą charakterystyczną jest prostota kompozycji. Zestawienie barw opiera się na zasadzie kontrastu, rysunek jest wyrazisty i ekspresyjny. Zauważalna jest także pewna skłonność do geometryzacji form. Charakterystyczne jest częste stosowanie białego lub po prostu jasnego tła oraz dużych partii czerwieni. Jeśli chodzi o szkołę pskowską, to szczyt rozwoju ona osiągnęła w XIV wieku. W ikonach szkoły pskowskiej przeważają zestawienia ciemnej zieleni oraz odcieni czerwieni, złota i koloru żółtego. Kompozycja często jest asymetryczna, a modelunek światłocieniowy zróżnicowany. W odróżnieniu od ikon szkoły nowogrodzkiej, kompozycje ikon szkoły pskowskiej charakteryzują się większym dynamizmem. Partie światła są tu pokazane białymi płaszczyznami. W szkole moskiewskiej nowe kierunki w rozwoju malarstwa ikonowego związane z imieniem wybitnego twórcy – Andrieja Rublowa.

Ikony różnych szkół

Szkoła nowogrodzka

Szkoła pskowska

Szkoła moskiewska

Andriej Rublow (ros. Андрей Рублёв) – twórca ikon, mnich i święty prawosławny. Jeden z najwybitniejszych przedstawicieli szkoły moskiewskiej pisania ikon. Urodził się między 1360 a 1370 rokiem, a zmarł około 1427/1430. Dokładne daty nie są jednak znane. Nie wiemy także wiele o dokładnym miejscu jego urodzin oraz środowisku z którego się wywodził. Wiadomo natomiast, że pochodził z ziemi Rostowsko-Suzdalskiej. Z powodu braku źródeł pisanych dotyczących jego dzieł, datowania dokonuje się na podstawie cech stylowych.

Wybrane dzieła Andrieja Rublowa

Trójca Święta

Matka Boska Włodzimierska

Święty Paweł z Tarsu

W XVI wieku znany był mistrz Dionizy (Dionisij). Wiek XVII przyniósł kolejne znaczące zmiany. Przy dworze carskim powstała wówczas pracownia, a jednym z najbardziej znanych mistrzów był Szymon (Simon) Uszakow.

Technika pisania ikon

Technika malarska którą się posługiwano, to enkaustyka i tempera. Ikony pisano zwykle na deskach lipowych, dębowych lub sosnowych. Przy dużych formatach łączono je między sobą. Technika tworzenia ikon jest skomplikowana i interesująca. Każda ikona składa się z kilku warstw. Pierwsza warstwa to deska drewniana lub kilka desek złączonych ze sobą. Na lico deski kładziono grunt z mieszaniny gipsu alabastrowego i kleju. Po wyschnięciu gruntu nanoszono rysunek z użyciem czarnej farby i nakładano elementy złoceń. Kolejna, to warstwa malarska, którą na zakończenie pokrywano werniksem zw. olifą. Po utwardzeniu olifa tworzyła powłokę ochronną warstwy malarskiej ikony.

Ikonostas

Ikonostas stanowi część wyposażenia cerkwi prawosławnej i jest swego rodzaju ścianą, dosyć wysoką, dzielącą nawę świątyni od przestrzeni w której znajduje się ołtarz. Ikonostas jest cały zapełniony ikonami, a swoje początki ma w sztuce wczesnochrześcijańskiej. W kościołach wczesnochrześcijańskich miały miejsce przegrody kamienne, często zdobione kolumnami. Na tych przegrodach zawieszano tkaniny dekoracyjne i wizerunki świętych. W Bizancjum X-XII wieku monumentalne przegrody składały się z szeregu kolumn, z parapetami i architrawami oraz zwieńczeniem w formie krzyża. Mieściło się na nich zwykle kilka ikon. Wśród przedstawień zawsze była grupa Deesis. Były też oczywiście przykłady składające się z wielu ikon. W części środkowej znajdowało się przejście do przestrzeni ołtarzowej. W wiekach XIV-XV na Rusi ikonostas przekształcił się w wysoką ścianę wykonywaną z drewna, tak zwany wysoki ikonostas. W takim ikonostasie, w części środkowej, znajdują się tak zwane drzwi królewskie, przeznaczone dla kapłana sprawującego liturgię. Dwoje drzwi, tak zwane diakońskie, znajdujące się w częściach bocznych, służą do wejścia (południowe) i wyjścia (północne). Drzwi boczne przeznaczone dla kapłana i diakona oraz niższego kleru bez szat liturgicznych. Ikonostas składa się z kilku rzędów ikon rozmieszczonych według określonego schematu zgodnego z treścią liturgii.