Fabryka w Pacykowie działająca zaledwie trzy dekady ubiegłego stulecia, pozostawiła po sobie wyroby cenione na rynku sztuki po dzień dzisiejszy. Niestety w literaturze fachowej informacje dotyczące Pacykowa są w znacznej mierze ograniczone.
Za powszechnie przyjętą datę powstania Fabryki Fajansu we wsi Pacyków uważa się rok 1912, a za jej koniec wrzesień 1939 roku. Za sprawą Alexandra Rogala-Lewickiego – właściciela sklepu z fajansem i porcelaną, we wsi Pacyków, w województwie stanisławowskim została założona Erste Galizische Terrakota und fayence Fabrik. Nazwy Pierwsza Galicyjska Fabryka Artystycznych Fajansów i Terrakoty Pacyków po raz pierwszy użyto w 1918 roku dla katalogu jej wyrobów. Czynnikami powstania fabryki w tym, a nie w innym miejscu były wieloletnie bogate tradycje garncarskie, bliskość do wody, do rzeki Bystrzycy. Powyżej wspomniana wytwórnia fajansu istniała tylko dwadzieścia siedem lat, a już w 1922 jej wyroby porównywano do wyrobów z Miśni, Kopenhagi i Sevres.
Dzieła wystawiano na Targach w Poznaniu , we własnym pawilonie na Targach Wschodnich we Lwowie (rys.1), w Lipsku (1913) i w Wiedniu, a także w Kijowie (1913). Uważa się, że wystawy z roku 1913 otworzyły drzwi do rynku europejskiego. W ostatnim roku istnienia wyroby z Pacykowa były wystawiane na Światowej Wystawie w Nowym Jorku. Odtworzono tam wzorcownię wyrobów fabryki przy firmie Lesset et.Co. Już po zakończeniu pierwszej wojny światowej wyroby eksportowano do Północnej i Południowej Ameryki, Wielkiej Brytanii, Niemiec, Francji ,Rumunii, Jugosławii oraz do Chin. Wysoka jakość i niska cenna były przyczyną tak obfitego eksportu. Dzieła były ogólnodostępne w sklepach Warszawy, Łodzi oraz Krakowa.
Rys. 1 Własny pawilon wyrobów we Lwowie
Źródło: http://cresoviana.blogspot.com/2013/02/pacykow-fabryka-fajansow-i-terakoty-lwow-miedzynarodowe-targi-wschodnie [online, 03.11.2016]
W trakcie pierwszej wojny światowej fabryka uległa zniszczeniu, po czym w roku 1919 została odbudowana i zmodernizowana. Po wojnie znaczna część modeli figur uległa zniszczeniu, dlatego zaczęto czerpać inspiracje ze wzorów figurek jakie zachowały się we lwowskim sklepie Lewickich. Sytuacja się ustabilizowała w 1924 r, kiedy stanowisko dyrektora objął Austriak – Wilhelm Tomasz pracujący do 1929 r. W tym czasie fabryka zaczęła nosić nazwę ,, Fabryka Fajansu w Pacykowie ” .
Wyroby tej fabryki uważa się za dzieła mistrzowskie ze względu na ich formę rzeźbiarską i malarską w wykonaniu wybitnych artystów. W fabryce zatrudniano Polaków, Czechów i Austriaków. Pierwszym dyrektorem działu fajansów został Stanisław Emil Czapek, absolwent ASP we Lwowie oraz w Wiedniu. Czapek pracował w Wiedniu w Fabryce Fajansu i Terakoty Goldscheidera. Stąd przenosił trend sztuki zachodniej na grunt Polski. Z wielu wykonanych rzeźb Czapka wymienić należy ,,Para koncertujących”(rys.2) i ,,Bartosz Głowacki przy armacie”(rys.3). Tacy artyści jak A. Popiel, J.Chmieliński i L. Drexlerówna tworzyli do roku 1918. Drexlerówna jest autorką rzeźby ,,Damy w kapeluszu” oraz ,,Damy z psem”. Chmieliński odznaczył się jako projektant popiersi : S. Żeromskiego, L. Tolstoja, Napoleona, Dantego, J.Słowackiego. W. Szymanowski wykonał tzw. ,,Grupę humanistów”. T.Błotnicki jest autorem ,,Chopina” i ,,Kościuszki”. J. Lewicki autor rzeźby ,,Siostry”, przedstawiającą kobiet w strojach huculskich. M. Zawieyski jest twórcą ,,Żyda Galicyjskiego”.
