Grafika jest jednym z głównych działów sztuk plastycznych, obok malarstwa i rzeźby. Słowo grafika wywodzi się od greckiego graphein, oznaczającego pisanie albo rysowanie. Obecnie pod tym pojęciem rozumiemy twórcze przekształcanie rysunków artysty, wykonane na odpowiednim materiale (matrycy), w celu uzyskania odbitki.
Ryc.1 Rembrandt van Rijn, „Trzy drzewa”, 1643 (źródło: britishmuseum.org)
Pierwsze odbitki pojawiły się w Europie w XIV wieku, ale rozwój grafiki w XV w. wiązał się bezpośrednio z wynalazkiem druku przez Gutenberga w 1450 r. oraz rozwojem i upowszechnieniem papiernictwa. Papier został wynaleziony w Chinach już w 105 r.n.e., następnie przez kraje arabskie i wojny krzyżowe umiejętność jego wytwarzania dotarła na zachód Europy. Pierwsze papiernie zostały założone w Hiszpanii w XII w. i we Włoszech w XIII w. Najstarszą i najsłynniejszą była papiernia w Fabriano (1276).
Początkowo, przez kilka stuleci grafika pełniła głównie funkcje dokumentacyjne oraz ilustracyjne, była również uzależniona od malarstwa, ponieważ umożliwiała reprodukcję dzieł wielkich mistrzów. Dawni artyści często wykonywali tylko rysunkowe podkłady, przekazując dalsza pracę wyspecjalizowanym grawerom, litografom i drukarzom. Wysokość nakładu nie była ograniczana ani oznaczana.
Najstarsze odbitki były anonimowe, a pierwsze sygnatury pojawiły się dopiero w połowie XV wieku. Początkowo umieszczano znak lub monogram artysty na rysunku, bezpośrednio na matrycy (Albrecht Durer, Lucas Cranach).
Ryc.2 Martin Schongauer”, św. Archanioł Michał poskramiający smoka” (źródło: useum.org)
Później, aby odróżnić pracę malarza od pracy rytownika wprowadzono oba nazwiska, za którymi zamieszczano odpowiednie skróty łacińskie:
pinx. – pinxit – namalował
del., delin. – delineavit – narysował
inv. – invenit – wymyślił
sc., sculps. – sculpsit – wyciął
inc. – incidit – wygrawerował
f., fe., fec. – fecit – wykonał
lith. – litografował
Mogło występować również nazwisko drukarza ze skrótem:
im. – impressit – wydrukował
oraz nazwisko wydawcy ze skrótem
e., ex. – excudebat, excudit.
ryc.3 Monogramy artystów: Lucasa Cranacha, Albrechta Durera, Albrechta Altdorfera i podpis Józefa Pankiewicza.
Dopiero pod koniec XIX w. zaczęto sygnować odbitki własnoręcznym podpisem artysty umieszczonym pod dolną krawędzią druku. Obecnie w prawym dolnym rogu umieszcza się podpis i datę, w lewym – łamaną liczbę, gdzie licznik oznacza bieżący numer odbitki, a mianownik – ogólną wysokość nakładu, np. 3/10 oznacza, że jest to trzecia odbitka z 10 sztuk nakładu.
Obok odbitek będących produktem finalnym istnieją ryciny dokumentujące poszczególne etapy pracy nad tym samym negatywem. Nazywane są stanami, często występują w znikomej liczbie egzemplarzy, dlatego są poszukiwane przez kolekcjonerów. Ich oznaczenia to:
E.E. (epreuve d`etat) – odbitki próbne wykonane przed ukończeniem płyty (negatywu)
E.A. (epreuve d`artiste) – odbitki autorskie wykonane przez artystę, numerowane dodatkowo cyframi rzymskimi od I do VI, wykonane poza nakładem, pozostające do dyspozycji autora.
Istnieją również odbitki kasujące (weryfikacyjne) – wykonane z przekreślonej płyty po wyczerpaniu limitu nakładu. W ten sposób uniemożliwia się nielegalne użycie negatywu.
