Kierunek artystyczny, który rozpoczął się w Niemczech w pierwszych latach XX wieku, został nazwany od łacińskiego wyrazu expressio oznaczającego wyrażenie, wyraz. Termin ten został wymyślony w 1901 roku przez francuskiego malarza J. A. Hervè, który nazwał tak cykl swoich obrazów, które wystawił w Salonie Niezależnych. W latach 1905-1906 niemieckie czasopismo Die Erde próbowało ustalić reguły tego nowego kierunku, w tym samym czasie powstało ugrupowanie Die Brücke (Most)– do którego należeli Kirchner, Heckel, Schmidt-Rottluff a w 1911 Der Blaue Reiter (Niebieski Jeździec) z Kandiskym, Markiem, Macke, Klee. Członkowie tej drugiej byli związani z Monachium, zaś ich twórczość zmierzała do ekspresjonizmu abstrakcyjnego.
Malarze z grupy Die Brücke pędzla Kirchnera
Ekspresjonizm był niejako buntem i sprzeciwem wobec zbyt naturalistycznej postawy impresjonizmu, artyści występowali przeciw kopiowaniu rzeczywistości. Styl ten był mocno indywidualny, wyrażał uczucia artysty ponad wszelką miarę. Istotna była spontaniczność, instynktowność, emocjonalność. Ekspresjoniści poszukiwali natchnienia w twórczości dzieci, ludowej oraz prymitywnych plemion Afryki i Azji. Stosowano deformację kształtu, linearyzm. Zestawiano ze sobą skrajne kolory, co potęgowało siłę wyrazu. Często używano drzeworytu.
Wassily Kandinsky - Kompozycja IV
Ekspresjonizm odrzucał mieszczańską obyczajowość i mentalność, uważając ją za senną i pozbawioną emocji, związaną z przeszłością i tradycją a jak mówił Franz Marc: „Nowe pokolenie nie chce (i nie może) żyć równie beztrosko, co poprzednicy, nie wiąże się z tym jednak pogarda dla przeszłości. Świat zmienił się całkowicie i artyści, aby pozostać aktualni wobec rzeczywistości, muszą „przeciąć pępowinę łączącą ich z przeszłością”. „Świat rodzi nowe czasy. Nie wiemy tylko, czy nadszedł już czas odrzucenia starego świata. (…) Oto niepokojące pytanie naszych czasów”.
Franz Marc - Blaues Pferd (Niebieski koń)
Ekspresjoniści czuli się zagubieni i pogrążeni w kryzysie. Bardzo gwałtowne zmiany industrialne (zwłaszcza w nie tak dawno zjednoczonej ojczyźnie członków Die Brücke i Der Blaue Reiter) doprowadziły do nagłych zmian w porządku moralnym, zmieniły się zupełnie relacje międzyludzkie pomiędzy członkami rodziny. Pogłębiły się konflikty ojców i synów. Buntowano się przeciwko wszystkim aspektom państwa – armii, urzędom, profesorom. Artyści ekspresyjni solidaryzowali się z młodzieżą, biedotą, prostytutkami. Liczyli na to, że po pierwszej wojnie światowej dojdzie do odnowienia człowieczeństwa (często powtarzali hasło „nowego człowieka”), wzrostu świadomości konieczności pacyfizmu. Przekonania te doprowadziły wielu z artystów do związania się lub sympatyzowania z nowopowstałymi ruchami komunistycznymi. Ekspresjoniści nienawidzili maszyn, które według nich doprowadziły do dehumanizacji społeczeństwa.
August Macke - Lady in Green Jacket
Wśród polskich przedstawicieli ekspresjonizmu warto wymienić artystów związanych z czasopismem „Zdrój” oraz grupą artystyczną „BUNT” – Jerzego Hulewicza, Małgorzatę i Stanisława Kubickich, Jana Panieńskiego oraz Augusta Zamoyskiego.
Jerzy Hulewicz - Tancerka i grające fauny
