W dzisiejszym wpisie zaprezentujemy ornamenty, które pojawiły się w renesansie i manieryzmie.
Ornamentyka renesansowa bazowała w znacznej mierze na zdobnictwie antycznym. Było to spowodowane ogólnym zwrotem w sztuce, który zaowocował nowym stylem, w którym artyści zaczęli inspirować się naturą oraz sztuką antyku. Zmiany zaszły nie tylko w tematyce czy technice malarskiej, ale także w sferze ornamentyki. Poza antycznymi dekoracjami używano dość powszechnie ornamentów wschodnich, które były czasem dodatkowo przekształcane dzięki czemu powstawały nowe dekoracje. Popularnym motywem był także kaseton, który używano do przekrycia stropów w budowlach.
Informacje na temat niektórych ornamentów, takie jak arabeska i maureska, można odnaleźć tutaj. Informacje o ornamentach wywodzących się z antyku, czyli groteska, girlanda i feston znajdują się tutaj.
Poniżej opisane zostaną ornamenty, które pojawiły się w renesansie.
Ornament kandelabrowy – ornament w formie świecznika połączonego często z motywami dekoracyjnymi, takimi jak wić roślinna czy groteska ułożone w układzie symetrycznym. Ornament ten stosowany był na pionowych, wąskich płycinach. Rodowód tego ornamentu wywodzi się z antyku i stosowany był w renesansie, a później w klasycyzmie. Ornament ten pokrywał cokoły, płyciny i pilastry rzeźb oraz elementów architektonicznych.
Przykłady ornamentu kandelabrowego.
Ornament cekinowy – jest to ornament, w którym głównym motywem są płaskie krążki zachodzące na siebie jeden na drugi. Czasem widoczne są otwory w krążkach, przez które widoczna jest czasem sznur, na które są nawleczone. Ornament ten wykorzystywany na wąskich, pionowych płycinach. Ornament ten występował w płaskorzeźbie, dekoracji architektonicznej, grafice i w rzemiośle artystycznym.
Ornament cekinowy
Zwis – jest to motyw dekoracyjny w formie pęku kwiatów, owoców lub liści, podwieszony w jednym punkcie. Terminem tym określa się motyw dekoracyjny, który występował w renesansie i baroku.
Zwis
Panoplia – motyw dekoracyjny w postaci wiązki skrzyżowanych elementów uzbrojenia takich jak oręża, zbroje, sztandary, proporce czy tarcze. Panoplia są ukształtowane w określony kształt geometryczny, np. prostokąt, kwadrat. W renesansie i baroku występowały także zwieńczenia panopliowe.
Przykład panoplii.
Putto – motyw dekoracyjny przedstawiający małego nagiego chłopca, pojawiający się w renesansie w rzeźbie i malarstwie. Putto nawiązuje do antycznego wyobrażenia Erosa. Terminem putto określa się także postacie aniołków występujące w kościelnej sztuce renesansowej, barokowej i rokokowej.
Grupa figuralna z puttami.
Woluta, ślimacznica – element architektoniczny i motyw ornamentalny w kształcie spirali lub zwoju. Występuje jako motyw w zwieńczeniach w okresie renesansu, manieryzmu i w baroku. Szczególną odmianą woluty jest tzw. spływ wolutowy charakterystyczny dla manieryzmu i baroku, wypełniający przestrzeń pomiędzy węższą kondygnacją wyższą i szerszą kondygnacją niższą. Woluty występowały także w architekturze klasycznej jako element zwieńczenia głowicy.
Ząbki, denticuli – motyw dekoracyjny ukształtowany z prostokątnych ząbków umieszczany na gzymsie w belkowaniu doryckim i korynckim. Do ornamentyki został przejęty w renesansie, wykonywany w architekturze oraz malarstwie iluzjonistycznym. Ząbki to także każdy motyw dekoracyjny złożony z elementów zbliżonych kształtem do zębów.
Poniżej gzymsu z kimationem jońskim widoczne są denticuli.
Ornamentyka powstała w manieryzmie była w większej mierze oparta na geometrii, stanowiła wyraz poszukiwań nowej formy, która odwoływałaby się nie do antyku, który był popularny w renesansie, ale do czegoś innego, nowego. Zdobienia te w większej mierze pojawiały się jako element dekoracyjny w rzemiośle artystycznym, meblarstwie, snycerstwie czy rzeźbie.
Rollwerk, ornament zwijany, ornament kartuszowy, ornament zawijany – ornament manierystyczny, w którym elementy przypominają wycięte z blachy, zawijające się na zewnątrz lub wewnątrz i komponowane przestrzennie. Ornament ten ukształtował się we Francji, rozwinął w Niderlandach ok. połowy XVI w., następnie rozprzestrzenił się w Europie i trwał do 2 ćwierci XVII wieku. Ornament ten był stosowany w rzemiośle artystycznym, snycerstwie, malarstwie, rzeźbie. Występował często z ornamentem okuciowym, tworząc ornament okuciowo-zwijany.
Ornament okuciowy – pojawił się w manieryzmie, ma charakter dekoracji płaszczyznowej. Zbudowany jest z płaskich listew i płycin naśladujących żelazne okucia. Ornament ten kształtowany jest w geometryczne formy, czasem jest ażurowy, do którego dołączone są takie elementy jak np. małe rauty, kaboszony, imitacja główek gwoździ, elementy fantastyczne. Dekoracja z tym ornamentem pojawiła się w kamieniu, stiuku, metalu i drewnie. Ornament okuciowy występował w dekoracji architektonicznej, snycerstwie (np. ołtarze, stalle, ambony), rzemiośle artystycznym, meblarstwie (np. jako intarsja), złotnictwie. Często występował w zestawieniu z ornamentem zawijanym.
W kolejnych wpisach zostaną przedstawione ornamenty z okresu baroku, regencji oraz rokoko.
