W dzisiejszym wpisie przedstawimy ornamenty, które wykształciły się w romanizmie, gotyku oraz jako ciekawostkę zaprezentujemy zdobienia występujące w sztuce islamu.
Omawianie ornamentyki wykształconej w okresie średniowiecza należy rozpocząć od nawiązania do czasów Karola Wielkiego oraz sztuki iryjskiej. To swoiste cofnięcie się w czasie podyktowane jest tym, że część ornamentów, które występowały u schyłku antyku i w Bizancjum pojawiły się w sztuce VIII w. za sprawą zainteresowania Karola sztuką i kulturą antyczną. Umiłowanie do antyku widoczne jest w dekoracji kaplicy pałacowej w Akwizgranie, która wyraźnie nawiązuje do sztuki z Rawenny czy Rzymu pochodzącej z wcześniejszych okresów.
Akwizgran, fragment dekoracji kaplicy pałacowej
Mauzoleum Galii Placydii
Jeśli chodzi o nawiązanie do sztuki iryjskiej, to odwołanie to można uzasadnić tym, że plecionka, którą można odnaleźć na miniaturach ze środowiska iryjskiego pojawia się w sztuce romańskiej w bardziej zgeometryzowanej i uproszczonej formie. Pojawienie się tych ornamentów można wytłumaczyć migracją ksiąg, w których znajdowały się bogato zdobione iluminacje.
W sztuce romańskiej dominował ornament geometryczny zaczerpnięty z architektury, a także ornament roślinny. Ornamentyka bazowała na prostych kształtach, które były rytmicznie powielane w kompozycje pasowe lub dopasowane do konkretnych miejsc. W sztuce obowiązywało tzw. „prawo ram”, wedle którego wszystko było dopasowane do każdego pola. Widoczne to było zwłaszcza w dekoracji rzeźbiarskiej oraz architektonicznej.
Przykłady ornamentyki romańskiej
Romański fryz plecionkowy
Romański ornament „kostkowy”
Plecionka – motyw dekoracyjny złożony z linii, wstęg, taśm, pasów lub listew (plecionka geometryczna), ciał zwierzęcych lub wstęg z głowami i kończynami zwierzęcymi (plecionka zwierzęca), łodyg roślinnych lub wstęg z liśćmi i kwiatami (plecionka roślinna). Elementy plecionki zachodzą na siebie wzajemnie naprzemiennie, u dołu i u góry całej kompozycji. Mogą zwijać się w spirale, skomplikowane układy ósemek czy warkoczy. Poza sztuką celtycką występuje na Bliskim Wschodzie, a także w późniejszych okresach w sztuce – w romanizmie, malarstwie miniaturowym (malarstwo iryjskie) czy w mozaikach.
W okresie trwania gotyku ornamentyka ewoluowała ku formom ostrzejszym. Pojawiły się formy lancetowate, wydłużone, jak na przykład stylizowane kwiaty czy gałązki, suchy akant oraz ornament geometryczny (maswerk). Obok zdobień roślinnych czy geometrycznych występowały także chimery.
Rozeta – motyw dekoracyjny o formie stylizowanego, rozchylonego kwiatu (pierwotnie róży). Rozety miały dośrodkowy układ płatków i występowały we wszystkich dziedzinach sztuki. Pierwsze, proste rozety pojawiły się już w romanizmie, jednak największy ich rozwój przypadł na czas gotyku, kiedy to element ten był umieszczany na fasadach kościołów. Z biegiem czasu rozety miały co raz bardziej skomplikowaną formę oraz zdobienia. W późniejszych czasach motyw ten występował np. jako dekoracja kasetonów lub plafonów.
Rozeta, Notre Dame w Paryżu
Wieloliść – motyw dekoracyjny, często geometryczny, stylizowany na liście lub płatki kwiatów, składa się z powtórzonych rytmicznie odcinków łuku o różnych kształtach, np. zaostrzonego, podkowiastego, itp. Wieloliście można rozróżnić po ilości zastosowanych łuków, np. dwu-, trój-, czworo-, pięcio- itd. Początkowo motyw ten stosowany był jako otwarta lub zamknięta forma, np. jako dwulistne zamknięcie okien. Formą wieloliścia jest rozeta, która podzielona wewnętrznie na oddzielne segmenty.
Ciekawostką jest fakt, że do formy trój- i czworoliścia nawiązywano także w architekturze już w okresie późnej starożytności, romanizmu i w gotyku. Istnieje termin taki jak układ treflowy, który opisuje układ pomieszczeń w świątyniach chrześcijańskich opartych na motywach wieloliściach.
W sztuce islamu można wyodrębnić kilka motywów dekoracyjnych stosowanych jako ornament. Należą do nich takie ornamenty jak arabeska, maureska, ornament epigraficzny. W sztuce tej występował także motyw dekoracyjny łuków wielolistnych.
Łuk podkowiasty
Arabeska – ornament roślinny, wywodzi się ze sztuki starożytnej. W sztuce islamu istniała także jego mocno stylizowana forma.
Arabeska
Ornament epigraficzny – motyw zdobniczy oparty na stylizowanych, rytych literach.
Przykład ornamentu epigraficznego
Maureska – ornament płaszczyznowy zbudowany ze stylizowanych wici roślinnych o silnie przekształconych łodygach, liściach oraz kwiatach, ułożonych symetrycznie i wypełniający całkowicie pole. Motyw ten wykształcił się w sztuce islamu i oparty był na motywach hellenistycznych. Był to popularny motyw w Europie w dobie renesansu, szczególnie w wyrobach rzemiosła artystycznego.
Maureska
