W sztuce każdej z epok występowały rozmaite ornamenty, które w późniejszych czasach wykorzystywano w niezmienionej lub nieco zmodyfikowanej formie. Ornamenty pojawiały się w niemal każdej dziedzinie sztuki – malarstwie, architekturze, rzemiośle artystycznym oraz rzeźbie i płaskorzeźbie.
Ornamenty stosowane w sztuce starożytnej były niezwykle barwne, a kolory były zestawione dość kontrastowo. Ta urozmaicona kolorystyka pojawiała się w sztuce egipskiej, kreteńskiej, greckiej oraz rzymskiej. W chwili obecnej znamy niewiele przykładów zachowanej barwnej dekoracji ornamentalnej, ponieważ większa część obiektów uległa zniszczeniu z biegiem czasu w wyniku działań atmosferycznych lub dewastacji dokonywanej przez ludzi. Zachowane zespoły dekoracji, w których widoczne są ornamenty są nieliczne i pochodzą z różnych okresów w sztuce, np. dekoracja pałacu na Knossos (sztuka kreteńska) czy malarstwo freskowe z Pompei czy Herculanum (sztuka rzymska).
Sztuka kreteńska. Dekoracja sali tronowej w Knossos.
Sztuka rzymska. Dekoracja w Herculanum.
Ornamentyka w Starożytnym Egipcie
Sztuka Egipska rządziła się prawami, które na przestrzeni wieków nie uległy większym zmianom (poza okresem amarneńskim za panowania Amenhotepa IV (Echnatona), kiedy to sztuka uległa znacznym przekształceniom). Sztuka ta oparta była m. in. na zasadzie hieratyczności, perspektywy odśrodkowej oraz określonym przedstawieniu postaci ludzkiej (szczegółowo wytyczone proporcje, głowa oraz tułów ukazane z profilu, barki malowane na wprost, nogi z profilu i w wykroku). Działalność artystyczna w tym okresie była nierozerwalnie połączona z religią oraz sztuką sepulkralną. Echa oddziaływania tych wpływów widoczne są m. in. w sposobie konstrukcji pałaców oraz ich zdobieniach. Dekoracja obecna w sztuce Starożytnego Egiptu w głównej mierze nawiązuje do motywów roślinnych, takich jak papirusy czy lotosy. Elementy te pojawiały się zazwyczaj w dekoracji kapiteli kolumn, które umieszczane były w pałacach, świątyniach oraz grobowcach.
Przykład dekoracji kapiteli kolumn motywem opartym na ornamencie roślinnym.
Ciekawostką jest fakt, że papirus występujący w delcie Nilu był w Starożytności symbolem Dolnego Egiptu. Do innych motywów ornamentalnych należy m. in. motyw rozłożonych ptasich skrzydeł, który powiązany jest z religią, a mianowicie z wizerunkiem bogini Maat.
Używano także takich motywów dekoracyjnych jak skarabeusze czy kobry ustawione w układzie antytetycznym (stojące naprzeciwko siebie i zwrócone ku sobie lub na zewnątrz).
Do częstego motywu, które pojawiały się razem z ornamentami należały sfinksy (niektóre z nich miały głowy ludzkie lub baranie).
Poza wspomnianymi sposobami zdobienia, używano też ornamentów geometrycznych opartych na prostych formach takich jak trójkąt, prostokąt, koło czy kwadrat.
Ornamentyka w sztuce kreteńskiej
W kulturze egejskiej, w której wykształciła się sztuka kreteńska (zwana także minojską) występowały ornamenty roślinne oraz geometryczne. Do motywów dekoracyjnych można zaliczyć gryfy i lwy w układzie antytetycznym, lilie oraz przedstawienia zwierząt.
Lwia brama w Mykenach.
Dekoracja sali tronowej w Knossos.
Zdobienia geometryczne oparte były -podobnie jak w sztuce egipskiej- na prostych formach, tworzących dekoracyjne pasy (dekorację taką widać na rekonstrukcji wystroju wnętrza megaronu).
Rekonstrukcja megaronu.
W kolejnym wpisie przedstawimy ornamenty występujące w Starożytnej Grecji, Rzymie, Bizancjum oraz zdobienia wykorzystywane w sztuce północnej Europy.
